Юпан 25-мӗшпе 31-мӗшӗсенче Чӑваш халӑх сайчӗ шкул ачисем хушшинче тетел ҫыхӑнӑвне усӑ курса «Тупмалли юмахсем–2» вӑйӑ-ӑмӑрту ирттерчӗ. Паян ӑна пӗтӗмлетме вӑхӑт ҫитрӗ.
Кӑҫалхи ӑмӑртӑва виҫӗмҫулхипе танлаштарсан ытларах хутшӑнчӗҫ. Хӑвӑр пӑхӑр: малтанхи вӑййа 1200 ытларах ҫырӑннӑ пулсан, хальхинче вара 2500 патнелле. Икӗ хут ытларах. Районсене пӑхас пулсан — Вӑрнар, Канаш, Вӑрмар, Елчӗк тата Элӗк районӗнчисем уйрӑмах хастаррӑн хутшӑнчӗҫ. Хӑш-пӗр районсенчен хутшӑнакансем вара ытла та сахал пулчӗҫ — Куславкка, Ҫӗмӗрле, Муркаш. Те вӗсем патне пӗлтерӳ ҫитеймен ӗнтӗ, те компьютер таврашӗпе вӗсем чуханрах. Тутарстанри ачасем те чылайччӗ — уйрӑмах Ҫӗпрел районӗнчен хутшӑнакан йышӗ пысӑкччӗ. Вӗсен шучӗ, сӑмахран, хӗрлӗчутайсенчен та ытларахччӗ.
Ҫурлан 23-мӗшӗнче Чӑваш Республикин Элтепӗрӗ Михаил Игнатьев ӗҫлӗ ҫулҫӳревпе Вӑрмар районӗнче пулнӑ.
Чи малтан ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулне хатӗрленнине тӗрӗслес тӗллевпе Пысӑк Енккассинчи пӗтӗмӗшле пӗлӳ паракан вӑтам шкула ҫитнӗ. Шкула кӑҫал пурӗ 240 ача килӗ. Районта шкул чи лайӑххисен шутӗнче, вӗренме пур услови те ҫителӗклӗ. Шыв кӗртнӗ, хутса ӑшӑтмалли системӑсем аванах ӗҫлеҫҫӗ. Икӗ автобус 18 ялти вӗренекене шкула илсе ҫитерет. Пур ачана та вӗри апатпа тивӗҫтереҫҫӗ. Шкулӑн хушма хуҫалӑх та пур — унта туса илнӗ пахча-ҫимӗҫпе хӑйсен столовӑйӗнче усӑ кураҫҫӗ.
Вӗренӳ учрежденийӗн ертӳҫи Галина Архипова шкул пурнӑҫӗпе хӑнасене тӗплӗн паллаштарчӗ — ачасен олимпиадӑсенчи, спортри ҫитӗнӗвӗсем пирки уйрӑммӑн чарӑнса тӑчӗ. Шкулта 18 вӗренмелли пӳлӗм. Михаил Игнатьев компьютер класӗнче пулчӗ, ачасем тӗнче уҫлӑхӗпе епле усӑ курма пултарнипе кӑсӑкланчӗ. Шкулти вулавӑшра та ҫӗнӗ вӗренӳ ҫулне тӗплӗ хатӗрленнӗ — кӗнекесем, хушма литература ҫителӗклӗ илсе ҫитернӗ.
Паянхи кун ялсенчи чи пысӑк ыйтусенчен пӗри вӑл — урамри ҫул. Чылайӑшӗн хуҫалӑхра ҫӑмӑл машин пур — вун-вун ҫул каяллахи пек пыльчӑк ҫӑрса ҫӳремеҫҫӗ пулин те, асфальт ҫул хывасси таранах халӗ те лару-тӑру лайӑхланайман. Хӑнана килсе каякансем валли те лакӑмлӑ ҫулсем килӗшсех каймаҫҫӗ. Ял хапхи таран хытӑ такӑр ҫул ҫитет пулсан та урамӗсенех кӗмест ҫав вӑл — лавкка ҫывӑхне ҫеҫ тӑсӑлма пултарать.
Ҫавах, вырӑнти халӑх та, пуҫлӑхсем те, ҫул ыйтӑвне кӑшт та пулин лайӑхлатас тӗлӗшпе ӗҫлеҫҫӗ. Кам мӗнле пултарать, ҫавӑн пек ыйтӑва татса парать: пӗрисем ванчӑк кирпӗч сараҫҫӗ, теприсем — вак чул.
Ак, Вӑрмар районӗнчи Чулкас ял тӑрӑхнех илес — кунта кӑҫал ялти чылай урама чул сарчӗҫ: Кавӗ Мӑнтӑрта — Ленин урамӗнче, Ямпайра — Ленин тата Симӗс урамӗсенче, Чулкасра — Шкул тата Чкалов урамӗсенче. Ӗҫе халӑх хӑйех тӑвать — чулне турттарса килмелле ҫеҫ.
Ҫӗртмен 4-мӗшӗнче кашни районтах Акатуй иртӗ. Хӑш-пӗр районти ялсенче вара ӑна ирттерме те ӗлкӗрнӗ. Сӑмахран, юрӑпа ӗҫ тата спорт уявне ҫу уйӑхӗн 28-мӗшӗнче Аслӑ Чакри (Вӑрмар районӗ) стадионра уявларӗҫ. Тӗрлӗ тӗслӗ шарсем, транспарантсем, ялавсем ҫакӑнса тӑнӑран тата динамиксенчен хаваслӑ юрӑ-кӗвӗ янранӑран вӑл кунхи ҫумӑрлӑ та пӗлӗтлӗ тӑракан ҫанталӑк халӑх кӑмӑлне пӗрре те пӑсмарӗ, хавасланма чармарӗ.
Ялти Акатуй тата та хаваслӑрах ирттӗр тесе Шупашкартан ятарласа артистсене чӗннӗ. Чӑваш эстрада ҫӑлтӑрӗсен юрри никама та тунсӑхлама памарӗ — халӑх вӗсемпе пӗрле юрларӗ, ташларӗ.
Спорт пайне илес пулсан футбол та пулчӗ, кире пуканне йӑтасси те пулчӗ, «Кӗрешӳ» те, вӗрен туртасси те, ҫӑмӑл атлетикӑ та. Тӗп парнене «Кӗрешӳре» Аслӑ Чак ял ҫынни Валерий Григорьев ҫӗнсе илчӗ.
Уяв тутлӑ апатсӑр иртмерӗ — чӑваш шӳрпи кашнине лекрӗ.
Шӑматкун, ҫӑвӑн 28-мӗшӗнче, Вӑрмар районӗнчи Анаткас ялӗнче уяв иртрӗ — ял кунне паллӑ турӗҫ. Пӗрремӗш хут иртмест вӑл — халӑх ӑна ҫулсенчен паллӑ тӑвать. Пухӑнасса вара ял халӑхӗ кана мар, хулари тӑванӗсем те, юнашар вырнаҫнӑ ытти ял ҫыннисем те килеҫҫӗ.
Чи малтан, паллӑ ӗнтӗ, вырӑнти влаҫ ҫыннисем сӑмах илчӗҫ — Иван гаврилович Сергеев пухӑннисене пурне те уяв ячӗпе салмаларӗ. Ҫавӑн пекех Николай Анатольевич Павлов (Вӑрмар район администрацийӗн ӗҫ управляющийӗ /управделами/), Геннадий Николаевич Ямуков (район пухӑвӗн депутачӗ) тата ялти хисеплӗ ҫын Юрий Анатольевич Максимов салам сӑмахӗ каларӗҫ.
Малалла вара уяв пуҫланчӗ — чи малтанах шкул ачисем хушшинче кӗрешӳҫӗсен ӑмӑртӑвӗ иртрӗ. Хутшӑнакансен хушшинче аякран килнисем те пурччӗ — Шупашкартан, Хусантан, Вӑрмартан, Шӑмӑршӑран, ҫывӑх ялсенчен. Анаткассем хӑйсене хастаррӑн кӑтартрӗҫ — Григорьев Сергей, Семенов Александр тата Иванов Виктор вырӑн йышӑнма пултарчӗҫ.
Чӑваш тӑрӑхӗнчи шкулсенче ҫулсерен ҫу вӗҫӗнче «Юлашки шӑнкӑрав» уяв иртет. Кӑҫал та тӑван шкулти шӑнкӑрав юлашки хутччен 11-мӗш класра вӗренекен 5 500 ачашӑн, 13 пин 9-мӗш класрисемшӗн (пӗлтӗрхи кӑтартусем: 11 кл. — 7,7 пин; 9 кл. — 14,1 пин) янӑрарӗ.
Кашни шкулта тенӗ пекех паян чаплӑ уявсем иртрӗҫ — шкул ачисемпе ашшӗ-амӑшӗсем, вӗрентекенсем тата ыттисем пухӑнчӗҫ, вӗренсе тухакансене саламларӗҫ. Ӗнер кунашкал уяв Элӗк, Канаш, Вӑрмар районӗсенче тата Канашра вӗренекенсен пулчӗ.
Малашнехи ҫула ҫамрӑксен хӑйсен суйламалла пулӗ — кам малалла вӗренес тейӗ, кам пурнӑҫа урӑхла йӗркелес тейӗ.
Вӗренсе тухакансене патшалӑх экзаменӗсене ӑнӑҫлӑ тытма, ӳлӗмхи пурнӑҫа тӗрӗс суйлама сунатпӑр!
Акан 20-мӗшӗнче «Чӑваш пики-2011» жюри членӗсем конкурс финалӗнче ӑмӑртакансене палӑртрӗҫ. 19 хӗртен финала 12-шӗ лекрӗҫ. Финалистсене жюри ӑмӑртакансен пултарулӑх хӑйнеевӗрлӗхне, илемлӗхне, ташӑ тата сцена ӑсталӑхне кура суйланӑ.
Элӗк, Патӑрьел, Йӗпреҫ, Красноармейски, Сӗнтӗрвӑрри, Муркаш, Вӑрмар, Шӑмӑршӑ, Етӗрне, Елчӗк, Тӑвай районӗнчен килнӗ 17-25 ҫулти 12 пултаруллӑ чӑваш чиперукӗ чӑвашла чип-чипер калаҫать.
Ӑмӑрту паян (ака, 22) «Mega-Galaxy» культурӑпа кану центрӗнче вӗҫленӗ. Сцена ҫинче илемлӗ номерсем кӑтартнипе пӗрле хӗрсенчен чӑваш халӑхӗн историйпе йӑли-йӗркине лайӑх пӗлнине ыйтӗҫ. Халӑх тумне илемлӗн тӑхӑнса, хӑйсем пӗҫернӗ чӑвашла апат-ҫимӗҫе тутантарса, ӑнлантарса кӑтартнӑ хыҫҫӑн тин жюри кӑҫалхи чӑн-чӑн Чӑваш пикине палӑртӗ.
2011 ҫулхи акан 16-мӗшӗнче Чӑваш Республикин вӗренӳ институтӗнче наци культурин «Туслӑх хӗлхемӗ» республика фестивалӗ иртрӗ.
Фестивалӗн тӗллевӗ шкул ачисене чӑвашлӑх тӗнчине кӗртесси, чи пултаруллисене, чи тав́ҫӑруллисене палӑртасси пулчӗ.
Конкурса 59 ача хутшӑнчӗ. Вӗсем номинацие кура 3 ушкӑна уйрӑлчӗҫ.
Пӗрремӗш ушкӑнра чӑваш шкулӗнче вӗренекенсем тупӑшрӗҫ, вӗсем «Чӑвашлӑх тӗнчи» номинацире мультимеди презентацийӗсем кӑтартрӗҫ. Презентацире 3 тема пулчӗ: «Ухсай Яккӑвӗ калӑпланӑ ҫын тата ҫут ҫанталӑк сӑнарӗсем», «Юхма Мишши — ача-пӑча ҫыравҫи», «Чӑваш Енӗн тӗнче уҫлӑхне тухнӑ каччисем».
Иккӗмӗш ушкӑн «Ҫӑлтӑрчӑк» номинацире тупӑшрӗ. Кунта вырӑс шкулӗнче вӗренекенсем пулчӗҫ. Вӗсем 5 станци иртрӗҫ: «Чӗвӗлти чӑваш чӗлхи», «Илемлӗх тӗнчи», «Шахвӑрту сӑмах пуххи», «Чӑваш ҫӗр-шывӗн паллӑ ҫыннисем», «Пирӗн пултарулӑх».
Виҫҫӗмӗш ушкӑна «Шевле» номинаци пӗрлештерчӗ. «Шевле» конкурса Раҫҫей космонавтикин ҫулталӑкне халалланӑ. Вӑл «Инҫетри планетӑсен тусанлӑ сукмакӗсем ҫинче юлӗҫ пирӗн йӗрсем…» девизпа иртрӗ. «Шевлеҫӗсем» ӳкерчӗк ӳкерессипе тупӑшрӗҫ.
«Чӑвашлӑх тӗнчи» номинацире мала тухнисем:
1-мӗш вырӑн — Анисова Анна (Етӗрне районӗ, Палтай шкулӗ),
2-мӗш вырӑн — Миронова Людмила (Комсомольски районӗ, Хирти Мӑнтӑр шкулӗ),
2-мӗш вырӑн — Павлов Евгений (Элӗк районӗ, Юнтапа шкулӗ),
3-мӗш вырӑн — Зеленкова Анна (Патӑрьел районӗ, Турхан шкулӗ),
3-мӗш вырӑн — Соснова Валентина (Йӗпреҫ районӗ, Кӗлӗмкасси шкулӗ),
3-мӗш вырӑн — Смаева Ксения (Шӑмӑршӑ районӗ, Васан шкулӗ).
Нумай пулмасть Атӑлҫи федераллӑ округра халӑх ӗҫӗ-хӗлӗнчи хӑрӑшсӑрлӑха тивӗҫтерес тӗлӗшпе ирттернӗ ӑмӑртӑва пӗтӗмлетнӗ. Пурӗ 200 ытла хутшӑннӑ, вӗсен хушшинче Энӗшпуҫ ял тӑрӑхӗ пӗрремӗш вырӑна тивӗҫме пултарнӑ, тесе пӗлтерет Чӑваш наци радиовӗ. Ахальтен мар ӗнтӗ ку ял тӑрӑхӗнче кашни кил умӗнче шыв катки ларать, кашни ҫул халӑхпа вут-кӑвар хӑрӑшлӑхӗ пирки калаҫу ирттереҫҫӗ, 2 пушар машини (вӗсем 4 яла пӑхса тӑраҫҫӗ) пур. Ҫавӑн пекех кунта ял халӑхне пушар пирки пӗлтерессине те лайӑх йеркеленӗ — пурӗ 5 сасса вӑйлатакан аппарат пур.
Ҫакна та каласа хӑварас пулать: Энӗшпуҫ ялӗнчен пушарпа кӗрешекен хӗсмете 30 ытла офицер вӗренсе тухнӑ. Вӗсем Раҫҫейӗн тӗрлӗ тӑрӑхӗсенче тӑрӑшаҫҫӗ. Ялти шкулта та вӗсен ӗҫне ҫутатакан музей пур.
Сивӗ... Сивӗ ҫанталӑк... Сивӗ ҫанталӑк ку ӑшӑ чӳк уйӑхне кӗтмен-ҫитмен пек килсе кӗчӗ, пӗр самантрах хӗл кунӗ тавралӑха хӑй аллине илчӗ. Хӑй ҫинчен асаилтерчӗ. Хӗл ҫитрӗ. Урамра та, календарьпе те. «Урхамахсем тӑраҫ тапӑртатса...» литература ӑмӑртӑвӗн пӗтӗмлетӗвне тума та вӑхӑт ҫитрӗ. Унпа паллашнӑ май вӑл сире кӑшт та пулин ӑшӑтатех тесе шутлатпӑр. Сивӗ хӗл сивви те туйӑнмӗ...
Кӑҫалхи ӑмӑрту епле иртни самай пирӗн кӑмӑла кайрӗ. Малтанхисене вӗренӳ министерстви хутшӑнатчӗ пулсан, кӑҫалхи йӗркелӳҫӗсен шутӗнче вӗсем пулмарӗҫ. Вӗсене те ҫӑмӑлрах пулчӗ пулӗ, пире те ку самай ирӗк пачӗ. Вӗсем пӗлтернине кӗтмесӗр пӗтӗмлетӗве эпир паянах, раштавӑн пӗрремӗш кунӗнчех, пӗлтерме пултаратпӑр! Пурӗ 140 хайлав йышӑнтӑмӑр. Ытларах та ярса пачӗҫ ӗнтӗ, анчах та хӑшӗ-пӗрине, ӑмӑрту йӗрки-шывӗпе килӗшӳсӗр пулнӑран, йышӑнма май пулмарӗ. Чылайӑшӗ эпир фантастика конкурсне ирттерни ҫинчен манса кайнӑ пулас — пӗр чӗптӗм те пулин тупма май ҫуккӑччӗ. Эпир вӗсене йышӑнтӑмӑр, анчах та хайлавӗ темле чаплӑ пулсан та вырӑн памарӑмӑр.
+15.3 °C